Een halfautomaat is een soort espressomachine die je gebruikt met een filterdrager of 'portafilter'. De filterdrager is het iconische 'handvat'. Je drukt de filterdrager met daarin gemalen koffie in de machine, en de machine pompt er onder hoge druk heet water doorheen om een heerlijk verse espresso en andere koffiespecialiteiten te zetten. Halfautomaten zetten ook heet water en hebben vaak een stoompijp waarmee je handmatig melk opschuimt voor bijvoorbeeld een lekkere cappuccino. Het stoompijpje gebruikt heet water.

Ben je op zoek naar een volautomatische espressomachine die al het werk uit handen neemt en met één druk op de knop espresso voor je zet, kijk dan hier.

Hoe wordt het water verwarmd?

In een halfautomatische espressomachine zit een boiler of een thermoblok. Een thermoblok is een metalen blokje dat de waterleidingen verwarmt wanneer er water doorheen stroomt. Een boiler verwarmt veel water in één keer en heeft daarmee ook een constantere temperatuur dan een thermoblok. Sommige machines hebben niet één, maar twee boilers. Zulke halfautomaten gebruiken één boiler voor het brouwen van koffie en de andere voor het aanvoeren van heet water voor de stoompijp. 

Warmtewisselaar of niet?

Is het maken van cappuccino voor jou een must? Dan is het verstandig om te kiezen voor een halfautomaat met warmtewisselaar. Met een halfautomaat met een warmtewisselaar kun je tegelijkertijd koffie zetten en heet water gebruiken om melk op te schuimen met de stoompijp. Dan ben je echt aan het multitasken als een barista!

Zonder warmtewisselaar heeft een machine even de tijd nodig om de temperatuur van het water te verhogen naar stoomtemperatuur. Als je maar zo af en toe een cappuccino drinkt, is een halfautomaat zonder warmtewisselaar geschikt.

Onder welke druk wordt de koffie gezet?

De druk waarmee het water door de koffie geperst wordt, is belangrijk voor de smaak. De pompdruk van een pistonmachine wordt gemeten in bar en geeft het maximale vermogen van de pomp aan. Omdat de druk afneemt naarmate het dichter bij de koffie komt, is de druk van het water wanneer het door de koffie geperst wordt idealiter 9 bar. Een te hoge of te lage druk heeft negatieve invloed op de smaak van je koffie. Die kan dan te zuur of juist te bitter worden.

De druk is niet alleen afhankelijk van de machine, maar ook van de maalgraad, de dosering van de koffie en aanstampdruk. De druk die uiteindelijk door de koffie wordt geperst, kan dus per kopje variëren. Om precies te weten onder welke druk de espresso gemaakt wordt, kan een drukmeter handig zijn. 

Welke materialen zijn gebruikt in de halfautomaat?

Het belangrijkste materiaal om op te letten is het binnenwerk van de pistonmachine. Veel pistonmachines hebben een aluminium of RVS binnenwerk. Hoewel dit de warmte prima geleidt, zijn deze materialen gevoelig voor kalkaanslag. RVS gaat wel wat langer mee dan aluminium. Brons en koper zijn duurzamer dan aluminium en RVS en houden bovendien de warmte langer vast. Ook is dit minder gevoelig voor kalkaanslag.

Voordelen:

• Je hebt het hele brouwproces onder controle
• Dat betekent dat alles van de smaak tot de structuur in handen hebt
• Het echte barista-gevoel
• Experimenteren met allerlei verschillende smaken
• Maak alle koffiedranken die je je maar kunt bedenken helemaal zelf
• Koffie zetten wordt echt een hobby

Nadelen:

• Je moet de technieken even onder de knie krijgen
• Kost iets meer moeite dan andere koffiezetmethodes
• Je hebt extra accessoires nodig

Om jou goed te helpen bij het kiezen van een halfautomaat, kun je kijken naar extra functies die voor jou belangrijk zijn:

Drukmeter

Om goede espresso, lungo, cappuccino en andere lekkere koffiespecialiteiten te kunnen zetten is de werkdruk van groot belang. Daarom is het heel handig als je die druk ergens af kunt lezen. Machines met een drukmeter bieden die mogelijkheid. Naast dat het heel belangrijk is om de druk af te lezen, ziet een drukmeter er ook mooi en authentiek uit. De halfautomaat hieronder heeft een drukmeter. Bekijk alle halfautomaten met een drukmeter.

Geïntegreerde koffiemolen

Voor het gebruiken van een halfautomaat heb je gemalen koffie nodig. Dan zijn er drie opties: je haalt gemalen koffie in huis, gebruikt een losse bonenmaler of gebruikt een halfautomaat met geïntegreerde bonenmaler! Met een geïntegreerde bonenmaler hoef je geen aparte bonenmaler te hebben en heb je gelijk de juiste hoeveelheid voor één espresso. Wanneer je geen geïntegreerde bonenmaler hebt, kun je een losse koffiemolen gebruiken.

Machines geschikt voor ESE servings

Omdat er veel factoren bepalend zijn voor het bereiden van een goede espresso, is een systeem ontwikkeld waarbij de gemalen koffie in optimale dosering in een éénkopspad verpakt zit. Deze plaats je in de piston en vervolgens loopt het water er met hoge pompdruk doorheen. Wanneer je niet te veel tijd kwijt wil zijn aan het zetten van een espresso, maar toch een smaakvolle espresso wil, is dit een goede oplossing. 

Alle halfautomaten geschikt voor ESE-servings

Accessoires

Omdat niet alle pistonmachines voorzien zijn van alle accessoires is het handig te bedenken wat je nog nodig hebt. Dit zijn de handigste accessoires voor je halfautomatische espressomachine:

• Een koffiemolen is essentieel om een espresso te kunnen bereiden met een pistonmachine. Hij maalt je bonen, vaak met een instelbare maalgraad. Door daarmee te experimenten kun je de smaak van je koffie beïnvloeden.
• De gemalen koffie moet je in de filterdrager aanstampen om ervoor te zorgen dat het de juiste dichtheid heeft. Dat doe je met een tamper. Dat is eigenlijk een simpel hulpmiddel dat precies in de filterdrager past. Sommige machines hebben een ingebouwde tamper.
• Als je gaat tampen, kan het zijn dat je koffie op je aanrecht morst. Met een tampermat houd je boel schoon en heb je meer grip met de filterdrager. Zo'n mat is vaak van rubber of een soortgelijk materiaal gemaakt. 
• Als je je kop of kopjes hebt gezet, zit er 'gebruikte' koffie in je filterdrager. In een uitklopbak loos je het overgebleven koffiedik door met de filterdrager op een balk te slaan boven een bak die het koffiedik opvangt. Dat is erg handig om de boel schoon te houden.
• Als je cappuccino of andere melkdranken gaat maken, heb je een melkkan nodig voor het opschuimen van melk.
• Melk heeft voor het opschuimen een ideale temperatuur tussen de 60 en 70 °C. Hoe weet je dan of je melk op de juiste temperatuur is? Met een melkthermometer. 
• Als laatste is het ontkalken van je machine belangrijk voor de levensduur, maar ook voor de smaak van de koffie. Dit moet je afhankelijk van hoe vaak je je machine gebruikt eens in de paar weken of maanden doen.

Als je een halfautomaat gaat gebruiken, moet je de kneepjes van het vak leren. Wij helpen je graag een handje!

Voorbereiding

• Kies (donker gebrande) koffiebonen van een goede kwaliteit, het liefst vers gemalen
• Koffiebonen met wat vollere smaken en met tonen als ‘bessen’ en ‘cacao’ zijn geschikter voor het maken van melkvariaties op de espresso
• Koffiesmaken verschillen natuurlijk, maar koffiebonen met een licht rinse (zure) smaak zijn meestal erg geschikt voor espresso.
• Zorg ervoor dat de kopjes voorverwarmd zijn: hierdoor komen smaken en aroma’s beter tot hun recht.

De koffie, het water en de druk

• Gebruik 7-9 gram versgemalen koffie per kopje voor je espresso
• De beste espresso zet je met je zacht, vers water. Gebruik eventueel een waterfilter als je waterhardheid thuis wat hoger ligt. Als de waterhardheid in jouw regio hoger ligt, moet je machine vaker ontkalken.
• Gebruik een watertemperatuur tussen de 90 en 96 graden: te heet water zorgt voor een bittere smaak, te koud water laat de smaken niet mooi tot hun recht komen.
• Zorg dat de pompdruk rond de 9 bar ligt zodat de smaak van je espresso niet te zuur of te bitter wordt.

Het zetproces

• Een ideale doorlooptijd duurt tussen de 23 en 28 seconden
• De doorlooptijd is cruciaal voor de smaak van de koffie: vloeit het water te snel door de koffie dan kan de espresso zuur gaan smaken. Duurt de doorloop te lang dan kan de koffie bitter gaan smaken. Om de kunst te perfectioneren, kan je de eerste tijd een timer gebruiken. De doorlooptijd wordt beïnvloed door de maalgraad van de koffie en de druk die je hebt uitgeoefend bij het tampen. Dus als de doorlooptijd te lang is moet je wat grover malen en/of minder hard aandrukken in de filterdrager. Als de doorlooptijd te kort is moet je wat fijner malen en/of harder aandrukken in de filterdrager.
• Als de koffie hele kleine belletjes vertoont bij het uitlopen dan is hij perfect
• Een goede espresso heeft een wat hogere ‘dichtheid’ en een zachte structuur, waardoor de smaken langer in je mond blijven hangen. Deze smaak kan zich nog even blijven ontwikkelen in je mond.

Maalgraad en bonenmalers

Naast de boonsoort en de kwaliteit van de machine, is de maalgraad net zo belangrijk voor het verkrijgen van een perfect kopje espresso. De perfecte maalgraad kan per boon verschillen. Voor een goede espresso mag de maling goed fijn zijn: is de maling namelijk niet fijn genoeg, dan krijgen de smaken en aroma’s niet genoeg de kans om vrij te komen, en zullen de bittere aroma’s de boventoon voeren.

De perfecte crema

De crema ontstaat doordat er onder hoge druk in een relatief korte tijd water, door fijngemalen koffie wordt geperst. Het bekende ‘schuim’ laagje bevat oliën, vetten en suikers maar ook de bittere tonen uit de koffieboon. Deze laag zorgt er mede voor dat je de bekende geur- en smaakexplosie ervaart. De crema zorgt er bovendien voor dat de aroma’s in de koffie gevangen blijven.

Hoe zorg zelf voor een perfecte cremalaag? Net als het maken van een goede espresso, is het verkrijgen van een mooie crema ook weer afhankelijk van meerdere factoren. De vuistregel is ook hier weer: gebruik verse bonen. Over het algemeen geldt: hoe ouder de boon hoe minder crema, maar: te verse bonen kunnen ook een slechte crema geven, doordat ze nog veel CO₂ bevatten. Een minder dikke cremalaag hoeft overigens niet te betekenen dat de kwaliteit van de koffieboon minder goed is, sommige goede bonen geven gewoon minder oliën af. Gebruik je bonen die heel donker gebrand zijn, of verwerkt zijn via de ‘gewassen’ methode, dan kan dit ook resulteren in minder crema. Beoordeel de crema daarom ook op zijn verdere looks: zit de kleur ergens tussen hazelnoot en bruin-/grijskleurig, en zie je kleine kleurverschillen of een tijgervelpatroon? Dan zit je goed.

Drink je graag een latte of een cappuccino? Dan is het na het zetten van de perfecte espresso tijd voor het opschuimen van de melk! De meeste halfautomaten zijn uitgerust met een stoompijpje waar je mee kunt opschuimen. Je hebt de dikte en de structuur van het schuim helemaal zelf in de hand. Dit kan op het begin even wennen zijn, maar geen zorgen; oefening baart kunst! Op den duur schenk je misschien wel als een ware barista een hartje, rosetta of een tulpje. We nemen je graag stap voor stap mee in het proces.

Stap 1: Melk

Koude, verse volle melk schuimt het best. Drink je liever magere melk of een plantaardige melk zoals sojamelk? Dat kan natuurlijk ook, maar houd er rekening mee dat het opschuimen van deze soorten melk wat lastiger is en het resultaat vaak wat minder smooth is. Hoe meer eiwitten, hoe beter het schuim. De melk schenk je in een melkkannetje, bij voorkeur eentje van RVS. Hiermee kun je namelijk goed voelen of de melk al op temperatuur is. Schenk het kannetje niet te vol, maximaal tot de helft, anders stroomt je kannetje over als je gaat opschuimen.

Stap 2: Opschuimen

Is je kannetje gevuld, dan is het tijd om te gaan opschuimen! Zet de stoomfunctie aan en laat hem opwarmen. Draai je stoompijpje voor je begint even kort open en weer dicht, zodat je zeker weet dat hij schoon is en er geen water meer in zit. Plaats het stoompijpje in de melk. Let op dat je hem niet te diep in de melk laat zakken, 1 a 2 centimeter is voldoende. Houd het kannetje een beetje schuin en draai de stoompijp open. De melk begint nu met opschuimen. Laat het kannetje nu iets zakken, zodat het pijpje nog ongeveer een halve centimeter in de melk steekt. Je hoort nu een geluid dat te vergelijken is met het scheuren van een krant. Hoor je dit niet? Doe je kannetje dan nog iets omlaag, anders ontstaat er geen schuim en warm je de melk alleen maar op. Hoor je een erg hard geluid? Steek het stoompijpje dan iets dieper in de melk, anders komt er te veel lucht bij en krijg je schuim met de structuur van zeepsop.

Stap 3: Afronden

De ideale melktemperatuur ligt tussen de 60 en 70 graden. Houd je hand tijdens het opschuimen voortdurend op het kannetje, zodat je goed kunt aanvoelen wanneer de melk op temperatuur is. Dit is op het begin lastig, maar hoe vaker je opschuimt, hoe beter je dit zult aanvoelen. Een handig hulpmiddel: wordt het kannetje te heet om vast te houden? Laat hem dan los, tel tot 3 en draai dan het stoompijpje dicht. Heb je erg vuurvaste handen? Dan is tot 3 tellen waarschijnlijk niet nodig. Heb je juist helemaal geen vuurvaste handen? Tel dan iets langer door, bijvoorbeeld tot 5. Met een melkthermometer kun je vervolgens checken of je melk op de juiste temperatuur is.

Stap 4: Schenken

Is de melk opgeschuimd en op temperatuur en staat je espresso klaar? Dan is het tijd om te schenken! Voor je gaat schenken doe je nog twee dingen: tikken en walsen. Zet het melkkannetje met een goede tik op het aanrecht, op deze manier haal je de belletjes eruit. Je kunt dit indien nodig een paar keer herhalen. Voor je gaat schenken, wals je de melk een paar seconden door met het kannetje soepele draaibewegingen te maken. Ook je espresso kun je even kort walsen, zodat de crema laag zich mooi verspreidt. Houd je van veel schuim? Zet het schenktuitje van het melkkannetje dan tegen je kopje aan en schud de schuim in je kopje. Houd je van wat meer melk? Houdt het kannetje dan iets hoger. Dit is ook het moment om je creativiteit te laten zien en aan de slag te gaan met latte art!

Stap 5: Latte art

Met een mooi hartje, een rosetta of een tulp smaakt je koffie stiekem nog lekkerder. Het ziet er misschien lastig uit, maar ook hier geldt weer: oefening baart kunst! Ben je een beginner, probeer dan eens een hartje te schenken. Hiervoor begin je hoog: schenk met een ronddraaiende beweging melk op de espresso. Wanneer je kopje ongeveer halfvol is, laat je je kannetje zakken zodat het schenktuitje op de rand van het kopje rust. Op deze manier kun je gemakkelijker schuim in het kopje schudden. Schud een witte vlek in het midden van het kopje. Op het laatste moment haal je je kannetje weer omhoog en trek je een streep door de vlek heen, zodat deze de vorm van een hartje krijgt. Tip: zoek op YouTube eens op ‘latte art tutorial’ en ga oefenen!

Stap 6: Schoonmaken

Het is belangrijk om het stoompijpje na ieder gebruik schoon te maken. Doe je dit niet, dan gaat de melk aankoeken. Draai het stoompijpje helemaal open  zodat hij van binnen schoon wordt. Neem het stoompijpje daarna af met een vochtig doekje, zodat er ook aan de buitenkant geen melkresten achterblijven.

Een echte barista weet waar hij of zij het over heeft! Hier wat belangrijke begrippen in de wereld van halfautomatisch espressobrouwen.

Arabica

Een fijne zachte koffiesoort die vaak als de beste wordt ervaren. De Arabica boon bevat minder cafeïne en is vaak iets rinser van smaak: daarom gebruiken veel Italianen een beetje robusta om de koffie wat meer body en 'bite' te geven.

Boiler 

Ketel waar de halfautomaat het water verwarmt. Boilers kunnen van verschillende materialen gemaakt zijn:

• Aluminium: Licht, snel op temperatuur maar minst stabiel
• RVS: Sterk, redelijk snel op temperatuur en redelijk eenvoudig te ontkalken
• Brons: Stabiel en dicht materiaal wat goed geleid, maar prijziger dan bijvoorbeeld RVS.
• Koper: Het meest dichte en temperatuurstabiele materiaal, doorgaans de meest lange levensduur. 

Broeikop

Kop waar de filterdrager in hangt, hier wordt het water doorheen geperst. Hij moet zwaar zijn om zo zijn temperatuur stabiel te houden

Crema

Het laagje wat op de koffie komt, gevuld met aromatische oliën. Er zijn vele theorieen wat de crema “doet”. Voor de één is het een beschermlaag van de koffie smaak, als je de crema namelijk van de koffie haalt wordt deze extra snel bitter en koelt hij iets sneller af. Voor de ander een extra dimensie voor de smaak van de koffie.

Doorlooptijd

Hoe lang de koffie blijft lopen. Korter dan 23 seconden zorgt vaak voor een zure smaak en bij langer dan 28 krijg je meer bitters en cafeïne. De kleur van de koffie zegt eigenlijk alles, tijdens het uitlopen gaat de koffie van zwart naar caramel naar blond (wit). Wanneer de koffie verandert naar het blond moet je direct stoppen.

Dual Boiler of dubbele boiler

Machine met 2 boilers waardoor de temperatuur van de koffieboiler erg nauwkeurig ingesteld kan worden.  

Filterdrager

Het iconische 'handvat' waar je de gemalen koffie in doet. De filterdrager druk je in de broeikop en daar loop het water vervolgens door heen. Wordt ook wek 'portafilter' genoemd.

Latte art

Kunst schenken in een cappuccino of caffe latte.

Maalgraad

Fijne of grove maling, fijner is niet per se beter, het gaat om de verhouding. Als je altijd kleine kopjes zet is het makkelijker om de maling wat fijner te zetten, dan hoef je niet heel erg hard aan te drukken en is het herhalen makkelijker.

Manometer

Een meter die de pomp- of keteldruk weergeeft.

Melange 

Mix tussen verschillende koffies in een zak of blik.

Piston

Een zuiger (en dus niet de filterdrager) van een espressomachine zonder pomp. 

Pistonmachine

Officieel een machine waar geen pomp in zit maar een zuiger (met of zonder veer) waar het water naar boven gezogen wordt om zo het water op de koffie te krijgen.

Pompdruk

De druk die nodig is om door de koffie te persen, deze is meestal tussen de 8 en 12 bar.

Portafilter

Een andere (deels Italiaanse) benaming voor de filterdrager/filterhouder (waar de koffie in gaat bij een halfautomatische espressomachine)

Pre-infusie

Het voorbevochtigen van de koffie alvorens er pompdruk op komt. Hierdoor krijg je een voller en vaak smakelijker aroma.

Robusta

Koffie soort die vaak als de ’mindere’ gezien wordt maar dat is niet per se terecht. Soms kan robusta juist voor een verrijking zorgen. De robusta boon bevat iets meer cafeïne en is iets harder van smaak.

Tamper 

Hulpstuk dat gebruikt wordt om de koffie vlak en compact te drukken.

Tampingdruk

De druk waarmee je de koffie met de tamper aandrukt. Hoe hard je dit doet heeft invloed op de smaak van je koffie.

Thermoblock

Blok met een mini leiding waar water doorheen gespoten wordt en daardoor verwarmd wordt naar de gewenste temperatuur voor je koffie of je stoom. Door de korte tijd van contact vaak minder constant behalve wanneer die compleet van koper is gemaakt.

Warmtewisselaar

Een boiler die je vaak terugvindt in machines van een hogere (prijs)klasse. Door deze boiler loopt vaak een pijp waardoor water aangezogen kan worden. De temperatuur in de boiler kan op een temperatuur van 120˚ Celsius komen. Het water wordt erg snel verwarmd en je kunt direct stoom of kokend water tappen, én koffie zetten tijdens het stomen.